Plüton gezegen statüsünü neden kaybetti? Yine gezegen olarak kabul görürse her şey nasıl değişecek?

24 Ağustos 2006 tarihinde, yani 16 yıl önce, Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), Güneş Sistemi’ni sonsuza dek değiştirecek bir karar aldı. IAU üyeleri, “gezegen” teriminin tam olarak ne anlama geldiğini tanımlamak için uzun süredir devam eden bir öneriyi oyladılar. Ve böylece Plüton bir cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırıldı ve Güneş Sistemi’ndeki gezegen sayısı sekize indirildi.

Ama aradan geçen 16 yıla rağmen, bu karar her zamanki gibi tartışmalı olmaya devam ediyor.

IAU, diğer yıldızların etrafındaki gezegenleri (ötegezegenler) ve yıldız sistemlerinden çıkarılan gezegenleri içerecek birçok olası tanım tekrarından geçti. Ancak yıldız sistemlerinden çıkan haydut gezegenleri yerleştirememe konusunda sorunlar ortaya çıktı.

Prag’daki 10 günlük konferansın son gününde mevcut tanım ortaya kondu, oylandı ve onaylandı. Bu tanıma göre bir gezegenin gezegen olmak için üç koşulu sağlaması gerekiyor.

• Güneş’in yörüngesinde dönmesi gerekiyor, yani tüm ötegezegenler ve haydut gezegenler tanımın dışında kalıyor.
• Hidrostatik dengeye ulaşmış olması gerekiyor, yani kabaca küresel olması gerekiyor.
• Ana yerçekimi cismi olarak yörüngesini temizlemiş olması gerekiyor.

Plüton bu koşulların üçüncüsünü sağlayamıyor. Bu uzak gezegen, kısmen Neptün ile paylaştığı yörüngesini temizlemiş değil. Ancak Plüton’un gezegen statüsünün savunucuları, Dünya, Mars, Jüpiter ve Neptün’ün de yörüngelerini temizlemediğini iddia ediyor. Ay’ı hariç tutarsak, Dünya, yörüngesini geçen diğer asteroitlerden 1,7 milyon kat daha ağırdır. Plüton ise kendi yörüngesindekilerden sadece 0.07 daha ağır.

Bilimsel çevreler içindeki ve dışındaki tartışmalar bunu bir sınıflandırmadan ziyade bir indirgeme olarak adlandırdı, ancak Plüton’un iki yeni nesne sınıfının ilk örneği olarak yükseltildiği de iddia edilebilir: Cüce gezegenler ve plutoidler.

Tartışmanın her tarafındaki insanlar, tanımın mükemmel olmaktan ne kadar uzak olduğunu ve gezegenlerin ne sıklıkla sadece gezegenler olarak değil, ekstra sıfatlarla tanımlandığını vurguluyor: Kayalık, gaz devi, buz devleri gibi… Yani belki bir gün cüce terimi farklı bir şeyden ziyade “gezegen”in bir alt kategorisi olarak düşünülebilir. Terim ilk olarak 2015 yılında Plüton’u ziyaret eden New Horizons’un baş araştırmacısı Alan Stern tarafından bu durum da düşünülere önerildi. Stern, Plüton’un tekrar bir gezegen olmasını istediğini de söylüyor.

Plüton tekrar gezegen olarak kabul edilirse…

Gökbilimciler arasında kesin olan ancak ne yazık ki kamu tarafından pek konuşulmayan bir detay daha var. Artık Güneş Sistemi’nde dokuz gezegenimiz olamaz. Bunun nedeni, adını çekişme ve anlaşmazlık tanrıçasından alan bir cüce gezegen olan Eris’in keşfedilmiş olmasıdır.

Plüton’dan daha fazla kütleli ve sadece biraz daha küçük. Bu yüzde eğer Plüton tekrar bir gezegen olarak kabul edilirse, muhtemelen Eris’in de gezegen olarak kabul edilmesi mantıklı olacak. Ayrıca Mike Brown, Chad Trujillo ve David Rabinowitz tarafından keşfinin duyurusu sırasında 10. gezegen olarak adlandırılmıştı.

Bu gezegenin varlığı, ertesi yıl mevcut kararı kabul eden IAU’nun bir karar almasını zorunlu bıraktı. Yani ya sekiz gezegenimiz var ya da Ceres, Pluto, Eris, Haumea ve Makemake cüce gezegenlerini ekleyerek en az 13 gezegenimiz olacak. Ayrıca astronomi topluluğu tarafından cüce gezegenler olarak kabul edilen ancak henüz IAU tarafından kabul edilmeyen daha pek çok gök cismi bulunuyor.

Kaynak: Chip