Bu 6 “Uykucu” Tipten Hangisisin?

Bir sohbet arasında kendinizi ‘ben gece insanıyım’ ya da ‘tam bir erkenci kuşum’ diye tanımladığınız olmuştur. Bu bir sohbet geyiği gibi görünse de, aslında insanlar gerçekten farklı ‘kronotiplere’ sahip ve kronotipimiz sağlığımızdan hayat tarzımıza pek çok konuda kritik bilgiler veriyor. 

Üstelik genel olarak yıllar boyu sadece ‘gece insanı’ ve ‘gündüz insanı’ olarak gruplandırılsa da, yürütülen yeni araştırmalar, daha fazla sayıda kronotip olduğuna işaret ediyor. Peki ‘kronotip’ tam olarak ne? Sizin kronotipiniz hangisi? Hayatınıza etkileri neler?

Günün hangi saatlerinde uykulu olduğumuz, hangi saatlerinde kendimizi daha enerjik ve verimli hissettiğimiz sorularının cevabı, kronotipimizi söylüyor.

Kronotip, en basit tanımıyla bu aslında. İstisnaları dışarıda bıraktığınızda, 24 saatlik döngü içerisinde hangi saatlerde uyumaya meyilli olduğunuz ve hangi saatlerde enerjik ve verimli olduğunuz bilgisi, kronotipinizi oluşturuyor.

Ancak burada söz ettiğimiz durum bir tür tercihten ya da şartların gerektirdiklerinden ziyade biyolojik saatimizin günlük hayatımıza yansıma şekli diyebiliriz. Yani sınava hazırlanmak için zorla ayakta kaldığınız geceler ya da işe gitmek için her sabah yataktan sürüklenerek kalkmalarınız, kronotipinizi söylemiyor.

Bunun sebebi ise modern toplumda günü yaşamak için belli saatlerin belirlenmiş olması ve kronotipimiz ne olursa olsun bu sisteme uymak zorunda oluşumuz. Oysa ki avcı toplayıcı kabileler halinde yaşadığımız dönemde, kronotiplerimiz sayesinde günün farklı saatlerinde uyumak ya da uyanık olmak kabilenin korunması için fayda sağlıyormuş…

‘Ben gece insanı da değilim gündüz insanı da. Neyim ben şimdi?’ diyenlerdenseniz, korkmayın, herkes için bir kronotip var.

Öncelikle hemen söyleyeyim; kaç tip kronotip olduğuna yönelik çok sayıda farklı araştırma var. Hemfikir olunan şey bunu ‘gececi’ ve ‘gündüzcü’ olarak ikiye ayırmanın aslında yeterli olmadığı.

Kimi araştırmalar dört kronotipten bahsederken, güncel bazı çalışmalar bu sayıyı altıya çıkarmış durumda. 

Popüler olanla başlayalım; ayı, kurt, aslan, yunus. Sen hangisisin?

Kronotipleri dört ana grupta inceleyen ve bunları ayı, kurt, aslan ve yunus olarak tanımlayan bakış açısı klinik psikolog ve uyku tıbbı uzmanı Dr. Michael Breus’un çalışmalarına dayanıyor.

Bu dört ana grubun özellikleri ise şöyle;

• Ayılar günü Güneş’in doğuş ve batış saatleriyle uyumlu yaşıyorlar. Sabah gün başlarken kolayca uyanıyor, akşamları zorlanmadan uykuya dalıyorlar. Sabah saatleri en verimli ve enerjik saatleriyken, 14.00 – 16.00 arasında enerjileri yavaşça düşmeye; verimlilikleri azalmaya başlıyor. İnsanların yaklaşık olarak %50’si bu kronotipe dahil ediliyor.
• Kurtlar sabahları uyanmakta güçlük çeken, gece geç saate kadar ayakta kalan ve öğleden sonra hatta neredeyse akşam olmak üzereyken enerjileri ve verimlilikleri en yüksek seviyede olan kişiler. İnsanların %15-20’sinin kurt kronotipine dahil olduğu ifade ediliyor.
• Aslanlar güne Güneş bile doğmadan başlayan; alarmsız ve kolayca uyanan insanlar olarak tanımlanıyor. Genellikle öğlen 12.00 gibi enerjileri düşmeye başlıyor ve akşam 21.00 – 22.00 gibi uykuya geçmek istiyorlar.
• Yunuslar ise uykusu hafif olduğundan ışık ya da ses gibi uyaranlarla sürekli uyanan, bu yüzden de sağlıklı bir uyku düzeni oturtmakta zorlanan kişiler. Bölünen uykular sebebiyle genel olarak yorgun hissetseler ve sabahları zor uyansalar da 10.00 – 14.00 arası saatler en verimli saatleri.

Bu kronotiplerden hangilerine ait olduğunuzu öğrenmek isterseniz buraya tıklayarak Dr. Michael Breus’un resmi web sitesinde yer alan testi ücretsiz olarak çözebilirsiniz.

Bu dört kronotip ile ilgili benim düşüncem biraz ‘popüler kültüre yönelik’ bir test ve sonuç sistemi olduğu. Yine de kronotiplerle ilgili bir fikir verdiğini rahatlıkla söyleyebiliriz.

Havalı hayvan isimleri olmayan ama çok daha kapsayıcı bir kronotip sınıflandırması için sırada 6 farklı kronotipten oluşan listemiz var;

Bu altı kronotip, 2020 yılında yürütülen bir araştırma ile ortaya konmuş. Araştırmayı yürüten ekip, 2300 katılımcı ile yürütülen; testler ve anketlerden oluşan çalışmada yalnızca %5’lik kısmın kendini bu altı kronotipe dahil edemediğini söylüyor. Kronotipler arasında klasik sabah ve gece tiplerinin yanında dört farklı tip daha yer alıyor..

Bakalım siz kendinizi dahil edebilecekmisiniz;

• Sabah kronotipine sahip olan insanlar günün ilk ışıklarında enerjik ve verimli bir başlangıç yaparak saat ilerledikçe düşüşe geçiyorlar. Akşam ise çok geç olmadan uyku vakti gelmiştir.
• Gececiler sabah kronotipinin tam aksine güne öğlen saatlerinde başlamayı tercih eden, gece geç saatlere kadar ayakta olan ve en verimli saatlerini de akşamdan itibaren geceye doğru yaşayanlar.
• Gün boyu aktif kronotipte olan insanlar sabah saatlerinden akşam saatlerine kadar yüksek enerji ve verimliliğe sahip olan; en yüksek enerjiyi ise öğle saatlerinde yakalayan kişiler. 
• Gündüz uykulu kronotipte olan kişiler sabaha enerjik başlarken öğlenleyin ‘kestirme’ ihtiyacı hisseden, sonrasında ise geceye doğru enerjisi ve verimliliği yeniden artmaya başlayan kişiler.
• ‘Gündüzcü tip’ diyebileceğimiz kronotipte olan kişiler sabahları zor uyanarak güne uykulu başlayan, öğle saatlerinde enerjileri en yüksek seviyede olan ve akşam saatlerine doğru yavaşça enerjisi düşen kişiler. Ancak bu kişiler akşam saatlerinde de yoğun uyku hali yaşamıyorlar.
• Gün boyu düşük seviyede aktif olan kronotipler ise sabahları zor uyanan, gün boyu düşük enerji seviyesine sahip ve uykulu yaşayan kişiler.

İyi güzel, bunları okuduk ama kronotipimizi bilmek hayatımızda neyi değiştirecek?

Bu konuda da yürütülen pek çok araştırma var. Örneğin gececi kişilerin depresyona daha yatkın olduğu, sabahçıların ise daha enerjik ve neşeli, dışa dönük karakterler olduğu söyleniyor. 

Kimi çalışmalar alkol ve madde bağımlılığı ile kronotipler arasında bağlantı olduğunu gösteriyor. Aynı şekilde yaşam süresi ile kronotipler arasında da bağlantı olduğu biliniyor. Geceleri uyanık geçirenlerin erken ölme olasılığının daha yüksek olduğunu ortaya koyan bir araştırma var örneğin. Benzer araştırmalar, obezite, kalp hastalıkları gibi hastalıkların da gece insanı/gündüz insanı olma durumumuzla ilgili olabileceğini ortaya koyuyor.

Kısacası, sağlığımız ve psikolojimiz kronotiplerimiz ile doğrudan bağlantılı. Bu sebeple de kronotipimizi bilmek, bize en iyi gelecek yaşam biçimini oluşturmamıza yardım edebilir. 

• Kaynaklar: Single-Item Chronotyping (SIC), a method to self-assess diurnal types by using 6 simple charts, A six-factor structure of individual variation in the tendencies to become sleepy and to sleep at different times of the day, There is more to chronotypes than evening and morning types: Results of a large-scale community survey provide evidence for high prevalence of two further types, Associations between chronotype, morbidity and mortality in the UK Biobank cohort, Prospective study of chronotype and incident depression among middle- and older-aged women in the Nurses’ Health Study II, Healthline

Kaynak: Webtekno