Havai Fişekler Nasıl Farklı Şekil ve Renklerde Olabiliyor?

Hayatımız boyunca pek çok kez resmi bayram kutlamalarında, konserlerde, düğünlerde ve diğer özel günlerde hazırlanan havai fişek gösterilerine şahit olduk. Her havai fişek gösterisinde de sanki ilk kez böyle bir şey görüyormuşuz gibi büyülenmiş bir şekilde izliyoruz. Eğer açık alanda değilsek önce sesiyle irkilip sonra da heyecanla cama, balkona koşturup gökyüzüne yansıyan ışık patlamalarını izlemek istiyoruz.

Peki bu müthiş parıltılı şeylerin nasıl çalıştığını ve art arda düzgün şekillerde patladığını hiç merak ettiniz mi? Gelin, havai fişeklerin tarihçesine ve bu sorunun cevabına hep birlikte yakından göz atalım.

Her şey bambu filizlerine doldurulan barut tozlarıyla başladı.

Kökeni M.S. 800’lere dayanan havai fişeklerin Asya kıtasında (Çin, Hindistan ve Orta Doğu’da) ortaya çıktığı biliniyor. 1295 yılında Marco Polo aracılığıyla önce Avrupa’ya taşınıyor. Asırlar sonra da Amerika kıtasına yayıldığı biliniyor. İlk versiyonları bambu filizlerinin içine doldurulan barut tozlarının patlamasıyla ortaya çıkan havai fişekler, zaman içinde gelişen teknoloji ve bilgi birikimiyle bugünkü versiyonlarına evrildi.

Günümüzde de havai fişeklerin başrolünde barut bulunuyor. Bu siyah minik tozlar, tıpkı ateşli silahlar ve roketlerde olduğu gibi bir mekanizmada yer alıyor. Düzeneğin fitili ateşlendiğinde gökyüzüne yükselip patlıyor. Ancak düzenek sadece ilk ateşlemeyle bu renk ve ışık cümbüşüne dönüşmüyor. Büyük silindir fünyelerin içinde katmanlar halinde yer alan barut, aşamalı bir şekilde patlıyor. 

Havai fişek silindirleri iki fitilden ve barutla doldurulmuş birden fazla katmandan oluşuyor. 

Bir havai fişek düzeni sırasıyla şu katmanlardan oluşuyor. Silindir düzeneğin alt katmanında sağlam bir şekilde durabilmesi için harç tabakası, bu tabakanın üzerinde barut tozu dolu bir kısım ve dış kısımdan içerdeki barut tozuna ulaşan bir ateşleme fitili bulunuyor. Dış fitil ateşlendikten bir süre sonra iç kısımdaki barut tozuyla buluşuyor. İçi barut parçalarıyla dolu orta katmandaki yuvarlak bölmede; iç kısımdaki barut tozuna gömülü bir fitil daha bulunuyor. Üzerinde de birden fazla karton disk yer alıyor.

Asıl büyük patlama, barut topu gökyüzüne yükseldikten sonra gerçekleşiyor.

İç kısımdaki baruta gömülü fitil de ateşlendiği sırada büyük bir itiş gücü orta katmandaki barut topunu yukarıya doğru hareket ettiriyor. Açığa çıkan bu ilk enerjiyle orta katmanın üzerindeki karton diskleri hareket ettiriyor ve barut topu düzenekten ayrılarak gökyüzüne yükseliyor. İlk patlama yalnızca asıl havai fişek gösterisini oluşturan barut topunu bir roket gibi yukarı fırlatmak için gerçekleşiyor. Fitiller bir bakıma zamanlayıcı görevi görüyor. Ardından fitildeki ateş, barut topunun içindeki barutlarla buluştuğunda; ilkinden daha büyük bir enerji açığa çıkıyor. Böylece bizim aşina olduğumuz havai fişek gösterisi gerçekleşmiş oluyor.

Orta katmanın içindeki barutların dizilimi havai fişeklerin hangi şekilde görüneceğini belirliyor.

Birden fazla renk ve şekilde havai fişek görünümü mevcut. Havai fişeklerin şekli yukarıya fırlatılan barut topundaki barutların ne şekilde dizildiğiyle ilgili. Havai fişeklerin farklı renklerde görünmesi için de barutların etrafına bakır klorür (mavi), kalsiyum klorür (turuncu), baryum klorür (yeşil) gibi kimyasal maddeler ekleniyor. Gökyüzüne yükseldikten sonra gerçekleşen patlamayla açığa çıkan enerji sayesinde bu renklendirici kimyasallar ısınıyor ve ısınan moleküller, barutlar hangi şekilde dizildiyse o şekilde; hangi rengi oluşturan kimyasal madde kullanıldıysa o renkte görünüyor. Bir örnekle açıklayalım: Eğer kalp şeklinde dizilmiş barutlara baryum klorür maddesi eklenirse, barutlar patladığında yeşil bir kalp şekli görmüş oluruz. 

İşte bu muhteşem görsel şölenin sahne arkasında yer alan detaylar bu şekilde. Bu yazımızda sizlere havai fişeklerin genel çalışma prensiplerini ve farklı şekillerde nasıl göründüğünü anlattık. Daha fazla bu tarz içerikleri görmek isterseniz düşüncelerinizi bizimle paylaşmaktan çekinmeyin.

Kaynaklar: HowStuffWorks, Nature.com, Learn from the base, Arkeofili 

Kaynak: Webtekno