Uydular icat edilmeden, hatta uçaklar bile yokken insanlar haritaları nasıl hazırlıyordu?
Hava yolculuğu ve uyduların icadından önce yaşayan insanların haritaları nasıl oluşturduklarını hiç merak ettiniz mi? Basit cevap şu: Dünyanın dört bir yanından gelen eski haritacılar, bildikleri ve olduğuna inandıkları toprakların genişliğini göstermek için sanat, keşif, matematiksel beceriler ve bir yığın hayal gücünün bir karışımına güveniyorlardı.
Bu cevap bazıları için tatmin edici olmayabilir, ancak gerçekten de basit. Günümüzde teknoloji ve bilgi alanındaki yeni anlayış ve gelişmelerin hızlı bir şekilde gerçekleşmesine alışkınız, ancak harita yapımının tarihi çok daha yavaş. Eski haritalar, birbirini izleyen gezgin, kaşif, coğrafyacı, matematikçi ve haritacı kuşakların ürünü. Bu nedenle, ilk çalışmalar bazı gerçekçi ölçümlere ve aynı zamanda pek çok spekülasyona dayanıyordu.
“Bilinen dünyanın” ilk detaylı haritası
“Bilinen dünyanın” ilk detaylı tasvirlerinden biri, Yunanistan’ın yedi bilgesinden biri olarak kabul edilen Anaksimandros tarafından yapıldı. Burada “bilinen dünya” ifadesinin altını çiziyoruz, çünkü Anaksimandros’un dairesel haritası Yunanistan topraklarını (dünyanın merkezinde) ve ardından Avrupa, Güney Asya ve Kuzey Afrika’nın bazı kısımlarını gösteriyordu. Anaksimandros için bu kıtalar suyla çevrili bir daire içinde birbirine bağlıydı. Daha da önemlisi, dünya düz olarak kabul ediliyordu.
Ancak bu, uzun süre aynı şekilde kalmadı. M.Ö. birinci yüzyılda, Yunanlı bir polimat olan Cyrene’li Eratosthenes, İskenderiye Kütüphanesi’nde toplanan kapsamlı araştırma sonuçlarını karşılaştırarak gezegenin çevresini hesaplamayı başardı. Bundan önce pek çok kişi Dünya’nın yuvarlak olduğuna inanmış olsa da, çevresini nasıl ölçmeye çalıştıklarına dair kayıtlara sahip değiliz, ama bu örnekte sahibiz.
Eratosthenes’in yöntemi basitti ve bugün herkes tarafından uygulanabilirdi. Aynı gün içinde iki şehirde dikey bir çubuğun oluşturduğu gölgenin uzunluğunu ölçtü. Daha sonra iki şehir arasındaki kuzey-güney mesafesinden, açıları Dünya’nın boyutunu hesaplamasına olanak tanıyan bir oran geliştirdi.
Eratosthenes ayrıca yerleri daha doğru bir şekilde tespit etmek için bir yol geliştirdi. Dünyayı parçalara ayıran bir ızgara sistemi kullandı. Ayrıca bilinen dünyayı beş iklim bölgesine ayırdı; iki ılıman bölge, kuzeyde ve güneyde iki donmuş bölge ve ekvatoru kapsayan bir orta tropikal bölge. Tüm bu özellikler bir araya geldiğinde, dünyanın ayrıntılı bir şekilde temsil edilmesini sağlayan çok daha sofistike bir harita ortaya çıktı.
Haritalar daha sofistike hale geliyor
Sonraki yüzyıllarda, Romalı ve Yunan harita yapımcıları gezginlerden ve ordulardan bilgi toplamaya devam ettikçe haritalar daha sofistike hale geldi. Ürettikleri ölçüm ve hesap külliyatı Claudius Ptolemy’nin son derece etkili sekiz ciltlik Geographia‘sını ve onu takip eden haritaları yapmasına olanak sağladı. Batlamyus, çağının en etkili bilimsel metinlerinden bazılarını yazan bir başka polimattı ve bunların çoğu daha sonraki İslam ve Avrupa bilginleri tarafından yüzyıllar boyunca kullanıldı.
Batlamyus’un MS 150 civarında derlediği eseri de büyük ölçüde eski kaynaklara ve derlenmiş materyallere dayanıyordu. Ancak onu daha etkili kılan şey, başkalarının onun tekniklerini taklit edebilmesi için nasıl yaptığını adım adım açıklamış olmasıdır. Ayrıca Batlamyus’un Geographia’sı, bildiği tüm yerlerin ayrıntılı koordinatlarıyla doluydu ve bugün hala kullandığımız enlem ve boylam fikrini de o icat etmişti.
…Ve pusula icat ediliyor
Haritacılık ve harita yapımı tarihindeki önemli bir gelişme manyetik pusulaların icadıydı. Manyetizma bilgisi çok daha eski olmasına rağmen, navigasyon için kullanılabilecek cihazlarda kullanılması 13. yüzyıla kadar benimsenmedi. Bunu, gezginlerin limanlar arasında yönlerini bulmak için kullandıkları bir denizcilik rehberi olan portolan haritasının oluşturulması izledi. Bu haritalar, merkezi noktalardan uzanan rüzgar gülü çizgileri kullanılarak her açıdan görülebilecek şekilde tasarlandı.
Zengin ve detaylı bir portolan haritasının harika bir örneği olan Katalan Atlası, Fransa Kralı V. Charles için kartograflar tarafından çeşitli kaynaklardan derlenen bilgilerle oluşturuldu. Haritayı kimin yaptığı tam olarak belli değil, ancak genellikle Mallorcan kartografi okulunun bir parçası olan Abraham Cresques ve oğlu Jahuda‘ya dayandırılır.
Katalan Atlası hem bir portolan haritası hem de hayal edildiği şekliyle dünyanın tematik bir gösterimi. Gerçek yerlerin ayrıntılarıyla dolu olmasına rağmen, aynı zamanda birçok fantastik özellik de içerir. Bu nedenle, canavarlar, ejderhalar, deniz canavarları ve varsayılan kara kütleleri, oluşturulmasından çok sonra bile birçok haritada görünmeye devam etti.
Bununla birlikte, takip eden yüzyıllar boyunca bir kontrol ve iyileştirme süreciyle haritalar, uçaklar veya uydular icat edilmeden bile giderek daha sofistike ve kullanışlı hale geldi. Sadece çok uzun zaman aldı.
Kaynak: Chip
